BỒ CÔNG ANH

Sơ lược

Tên khác: Cây mũi mác, diếp dai, diếp trời, rau bồ cóc, rau mét, phắc bao, Lin hàn (Tày), lày máy kìm (Dao).

Tên khoa học: Lactuca indica L.

Tên đồng nghĩa: Lactuca squarrosa Miq., Lactuca brevirostris Champ.

Tên nước ngoài: Indica lettuce (Anh); laitue indienne, laitue d’ Inde (Pháp)

Họ Cúc – Asteraceae

Mô tả cây

Cây thảo, mọc đứng, sống một năm hay hai năm. Thân nhẵn, thẳng, cao 0.5-1m, có khi đến 2m, ít phân cành, đôi khi có những đốm tía. Thân và lá khi bấm có nhựa màu trắng chảy ra.

Lá mọc so le, gần như không cuống, rất đa dạng. Những lá ở dưới thuôn dài, xẻ thùy không đều, hẹp và sâu, thùy lớn và thùy nhỏ xen kẽ nhau, mép có răng cưa, gốc tù, đầu nhọn; các lá ở giữa và ở trên ngắn và hẹp hơn, có ít răng hoặc hoàn toàn nguyên.

Cụm hoa là một đầu, tụ thành chùy dài 20-40cm, mọc ở ngọn thân và kẽ lá, phân nhánh nhiều, mỗi nhánh mang 2-5 đầu; tổng bao hình trụ, mỗi đầu có 8-10 hoa màu vàng hoặc vàng nhạt, tràng hoa có lưỡi dài, ống mảnh; nhị 5, bao phấn có đỉnh rất tròn, tai hình dùi, vòi nhụy có gai.

Quả bế, màu đen, có mào lông trắng nhạt, 2 cạnh có cánh, 2 cạnh khác giảm thành một đường lồi.

Hạt giống có túm lông ở đỉnh, nhờ gió phát tán đi khắp nơi.

Mùa hoa tháng 6-7, mùa quả tháng 8-9

Phân bố, sinh thái

Bồ công anh có ở hầu hết các tỉnh từ miền núi đến đồng bằng. Độ cao phân bố thường không quá 1500m. Cây cũng gặp ở nhiều nước khác như Trung Quốc, Lào, Ấn Độ, Nhật Bản, Philippin và Indonesia.

Bồ công anh là cây ưa ẩm và ưa sáng, thường mọc trên những nơi đất tương đối màu mỡ, nhất là các bãi bồi ven sông, vườn bỏ hoang hoặc nương rẫy.

Bộ phận dùng

Cả cây bồ công anh được dùng để làm thuốc. Thu hái lúc cây chưa có hoa, dùng tươi hay phơi khô.

Mô tả dược liệu

La mỏng nhăn nheo, nhiều hình dạng, thường có lá hình mũi mác, gần như không có cuống, mặt trên màu nâu sẫm, mặt dưới màu nâu nhạt, mép lá khía răng cưa, to nhỏ không đều. Có lá chỉ có răng cưa thưa hay gần như nguyên. Gân giữa to và nổi nhiều. Vị hơi đắng. Đoạn thân dài 3-5cm, tròn, thẳng, lõi xốp, đường kính khoảng 0.2cm, mặt ngoài màu nâu nhạt, lốm đốm, có mấu mang lá hoặc vết tích của cuống lá.

Thành phần hóa học

Bồ công anh chứa 91.8% nước, 3.4% protid, 1.1% glucid, 2.9% chất xơ, 1.2% tro.

Ngoài ra còn chứa carotene, vitamin C, 2 chất đắng chính là lactucin và lactucopicrin, β-amyrin, taraxasterol, germanicol.

Tác dụng dược lý

Bồ công anh được thử nghiệm cho tác dụng an thần.

Chiết xuất bồ công anh có hoạt tính chống gốc tự do, bảo vệ DNA, gần như ức chế hoàn toàn việc sản xuất oxit nitric.

Một nghiên cứu về tác dụng của bồ công anh lên vi khuẩn Escherichia coli Uropathogen (là nguyên nhân chính gây nhiễm trùng đường tiết niệu) đã cho kết quả: Mặc dù không có hoạt động kháng khuẩn trực tiếp nhưng bồ công anh làm giảm sự xâm nhập của vi khuẩn vào các tế bào biểu mô bàng quang.

Tính vị, công dụng

Bồ công anh có vị ngọt, hơi đắng, tính hàn, có tác dụng giải độc, tiêu viêm, thanh nhiệt, tán kết.

Vị thuốc được dùng điều trị tỳ vị có hỏa uất, sưng vú, áp xe, tràng nhạc, mụn nhọt.

Ngày dùng 20-40g cây tươi ép lấy nước hoặc 8-30g cây khô sắc uống.

Dùng ngoài đắp trị mụn nhọt.

Bài thuốc có bồ công anh

1.     Thuốc tiêu độc chữa sưng vú, mụn nhọt

Bồ công anh 12g, ké đầu ngựa 12g, vòi voi 12g, liên kiều 12g, kim ngân hoa 10g, kinh giới 10g, hạ khô thảo 10g, cỏ mần trầu 10g, tất cả phơi khô, thái nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml. uống làm 2 lần trong ngày.

2.     Chữa đau dạ dày

Lá bồ công anh khô 20g, lá khôi 15g, lá khổ sâm 10g, nước 300ml. Đun sôi trong vòng 15 phút, thêm đường, chia làm 3 lần uống trong ngày. Uống liên tục trong vòng 10 ngày. Nghỉ 3 ngày rồi lại tiếp tục cho đến khi khỏi.

3.     Chữa mụn nhọt, làm nhọt chóng chín và vỡ mủ

Lá bồ công anh tươi phối hợp với lá phù dung, rễ vông vang hoặc rễ gai, giã đắp.

Kiêng kỵ

Trong các trường hợp âm hư hoặc tràng nhạc, ung nhọt đã vỡ mủ, khi dùng bồ công anh nên thận trọng.