Sơ lược

QUẾ CHI (Quế chi tiêm) Ramulus Cinnamomi là cành con (hoặc vỏ của cành quế con) phơi hay sấy khô của các loài Quế.

Tại Việt Nam có nhiều loài quế. Việc xác định tên những loài này chưa thật chắc chắn. Trong đó có 3 loài phổ biến:

–   Quế Thanh Hóa, Nghệ An: Cinnamomum loureirii Nees.

–   Quế loại Trung Quốc: Cinnamomum cassia Blume.

–   Quế loại Xrilanca: Cinnamomum zeylanicum Nees.

Ngoài ra một số loài khác cũng được khai thác và sử dụng

Tên khác của cây Quế: Mạy quẻ (Tày), Kía (Dao).

Tên nước ngoài: Chinese cassia, Chinese cinnamon, cassia bark (Anh); Cannellier, cannellier casse, laurier case, cinnamone (Pháp).

Họ Long não – Lauraceae

Mô tả cây

Các loài quế khác nhau có độ cao khác nhau nhưng nhìn chung Quế là loài cây thân gỗ cao to.

Cây quế là cây cao to

Quế Trung Quốc

Cây to, cao 10-20m. Cành hình trụ, nhẵn, màu nâu. Lá mọc so le, dày cứng và dai, hình mác, dài 12-25cm, rộng 4-8cm, gốc thuôn, đầu nhọn, mặt trên nhẵn, màu lục sẫm bóng, mặt dưới màu xám tro, hơi có long lúc còn non; gân 3, hình cung, nổi rõ ở mặt dưới, gân bên kéo dài đến đầu lá gân phụ nhiều, song song; cuống lá to, dài 1,5-2cm, có rãnh ở mặt trên.

Lá và hoa quế Trung Quốc

Cụm hoa mọc ở kẽ lá gắn đầu cành thành chùy dài 7-15cm; bao hoa gồm 6 phiến gần bằng nhau màu trắng, dài 3mm, mặt ngoài có long nhỏ.

Quả hạch, hình trứng hoặc hình bầu dục, có cạnh dài 1,2-1,3cm., nằm trong đài tồn tại nguyên hoặc chia thùy.

Vỏ và lá vò ra có mùi thơm.

Quế Thanh Hóa

Cây to, cao từ 12-20m, cành non có cạnh, có lông, sau nhẵn. Lá thuôn, có mũi nhọn mềm, mặt dưới phủ vảy nhỏ, gân phụ không kéo dài đến đầu lá, gân phụ mờ. Hoa trắng, bao hoa dài 3mm. Quả dài 8-10mm, đài tồn tại nhỏ.

Cây Quế Thanh Hóa

Quế Quan

Cây cao 20-25m. Cành non có 4 cạnh, hơi dẹt có lông nhỏ rải rác. Lá mọc đối hoặc gần đối. hình bầu dục, gân lá 3-5, gồ lên ở cả 2 mặt. Cụm hoa dài hơn lá. Bao hoa dài 5-6mm, màu vàng. Quả dài 1,3-1,7cm, có đài tồn tại to.

Quế quan

Phân bố, sinh thái

Quế Trung Quốc mọc rải rác khắp Việt Nam, nhiều nơi có trồng. Tại Trung Quốc chủ yếu được trồng ở Quảng Đông, Quảng Tây.

Quế Thanh Hóa mọc hoang và được trồng ở khắp các vùng rừng núi Việt Nam, có nhiều ở dãy Trường Sơn từ bắc Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh với nam Quảng Nam, Quảng Ngãi. Cây quế mọc tại Thanh Hóa được cho là có tác dụng tốt nhất. Tại Vân Nam (Trung Quốc) cũng có ít cây thuộc loại này.

Quế quan chủ yếu mọc ở Xrilanca. Ở nước ta chỉ có ít quế quan, mọc rải rác ở vùng Bái Thượng (Thanh Hóa), Cổ Bạ (Nghệ An). Tại Miền Nam, cây này mọc ở Nha Trang, Côn Đảo, Bà Rịa, Tây Ninh.

Các loại quế được trồng bằng hạt, chiết cành.

Bộ phận dùng

Với các loại Quế, bộ phận dùng chủ yếu là vỏ và cành non, ngoài ra còn dùng lá.

Chúng ta có các vị dược liệu từ cây Quế:

Quế chi: Cành non hoặc vỏ cành của cây quế phơi hoặc sấy khô.

Quế nhục: Vỏ thân được phơi khô trong bóng râm.

Tinh dầu từ cành hoặc lá

Mô tả dược liệu Quế chi

Cành hình trị tròn dài, phân nhánh nhiều, dài 30-75cm, thường cắt khúc dài 2-4cm, đường kính 0.3-1cm. Bề mặt nâu đỏ đến nâu, có đường dọc, nếp nhăn nhỏ, sẹo lá, sẹo cành, sẹo mầm hình mụn cục. Chất cứng mà gòn, dễ bẻ gãy. Thái phiến dày 2-4 mm, mặt cắt phần vỏ  màu nâu, bên trong có gỗ màu vàng nhạt tới nâu vàng, ruột gần tròn. Có mùi thơm đặc biệt, ngọt, hơi cay, mùi phần vỏ khá nồng.

Thành phần hóa học

Vỏ quế nói chung chứa tinh dầu, tanin, catechin, proanthocyanin, dầu béo, chất nhựa, chất nhầy, gôm, đường, calci oxalat, 2 hợp chất có tác dụng diệt côn trùng (cinnzelanin và cinnzelanol), tinh bột, protein, chất vô cơ, coumarin…

Trong quế Việt Nam có tới 1-5% tinh dầu (các loại quế khác thường chỉ có 1-2%). Bởi vậy Quế Thanh Hóa rất có giá trị không chỉ trong nước mà đối với các nước khác.

Tác dụng dược lý

Tác dụng với xương khớp: Chữa các bệnh về xương khớp như: Đau và mỏi xương ống tay, đau thắt lưng,…

Tác dụng với tiêu hóa: Giúp tăng tiết nước bọt và dịch vị, kích thích hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn. Chất eugenol có trong quế giúp ức chế sự phát triển các vết viêm loét trong dạ dày rất tốt.

Hỗ trợ điều trị một số bệnh ngoài da như: Mụn, vảy nến, phát ban, ngứa, viêm và nhiễm trùng da,…

Tác dụng với hệ thần kinh: Tăng cường khả năng hoạt động của hệ thần kinh, giúp cải thiện tình trạng căng thẳng và giảm trí nhớ.

Tim mạch, huyết áp: Giúp khí huyết lưu thông, từ đó phòng tránh bệnh xơ vữa động mạch.

Kiểm soát glucose và lipid: Làm giảm lượng đường trong máu, giữ ở mức ổn định và ngăn chặn cảm giác thèm ăn đường của người bệnh. Tinh dầu quế còn có khả năng đốt cháy chất béo rất hiệu quả, giúp người dùng giảm cân nhanh chóng.

Tác dụng với Thận: Trị bệnh viêm thận mạn, tiểu ít dẫn đến chân bị phù.

Ức chế nấm, vi khuẩn: Chứa nhiều chất có khả năng ức chế sự phát triển của các loại vi khuẩn và nấm gây bệnh.

Điều trị bệnh về đường hô hấp như: Viêm họng, có đờm, ho lâu ngày, nghẹt mũi,…

Tính vị, công năng

Quế chi có tính tân, can, ôn. Quy vào kinh phế, tâm, bang quang.

Giúp giải biểu hàn, thông dương khí, ôn thông kinh mạch, hóa khí.

Chủ trị: Cảm mạo phong hàn, khí ứ trệ, phì, đái không thông lợi.

Ngày dùng 6-12g dưới dạng thuốc sắc, hoàn tán.

Các bài thuốc có Quế chi

1.   Chữa cảm mạo (Quế chi thang):

Quế chi 8g, cam thảo 6g, thược dược 6g, sinh khương 6g, táo đen 4 quả, nước 600ml, sắc còn 200ml. Chia 3 lần uống nóng trong ngày.

2.   Chữa thấp khớp mạn tính thể hàn (Trường hợp bệnh dạng tiến triển, có hoặc không sưng khớp và đau nhiều):

Quế chi 12g, rễ cỏ xước 40g, hy thiêm 28g. thổ phục linh 20g, cỏ nhọ nồi 16g, ngải cứu 12g, thương nhĩ tử 12g, thiên niên kiện 12g. Sao vàng, sắc đặc, ngày uống 1 thang trong 7-10 ngày liền.

3.   Chữa viêm khớp dạng thấp dạng tiến triển:

Quế chi, bạch thược, thương truật, phòng phong, tri mẫu, mỗi vị 12g, gừng tươi, ma hoàng, hắc phụ chế mỗi vị 8g, cam thảo 6g. Sắc uống ngày 1 thang.

4.   Chữa viêm phế quản mạn tính:

Quế chi 12g, phục linh 16g, bạch truật 8g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang

5.   Chữa viêm khớp cấp:

Quế chi 8g, thạch cao, ngạnh mề, mỗi vị 20g, tri mẫu, hoàng bá, tang chi mỗi vị 12g, thương truật 8g. sắc uống ngày 1 thang.

Thận trọng, độc tính

Quế có tính nóng nên kiêng kỵ đối với chứng sốt cao, âm hư dương thịnh, kinh nguyệt ra nhiều, phụ nữ có thai không dùng.

Trừ khi có chỉ định và giám sát của bác sĩ, những người đang dùng thuốc trị đái tháo đường, hoặc biệt dược tác động lên nồng độ glucose trong máu, hoặc nồng độ insulin, không nên áp dụng quế theo liều điều trị.

Kết luận

Như chúng ta đã biết, Vỏ Quế chủ yếu dùng làm gia vị, còn trong Đông y, chủ yếu dùng vị quế chi trong các bài thuốc. Quế chi được sử dụng rộng rãi trong việc phòng và hỗ trợ điều trị nhiều chứng bệnh như cảm mạo, suy nhược cơ thể do bệnh đường tiêu hóa, tiêu chảy, thấp khớp mãn tính thể hàn. Tuy nhiên, những bài thuốc trên chỉ mang tính chất tham khảo. Nên hỏi ý kiến của thầy thuốc trước khi áp dụng chữa bệnh.